dr farm. Paulina Znajdek-AwiżeńSą takie rośliny, o których wystarczy pomyśleć by przywołać określone skojarzenia, jak np. „głóg – serce”. Prozdrowotne działanie tego surowca koncentruje się bowiem właśnie na sercu, choć nie jest to jego jedyny kierunek aktywności terapeutycznej. Preparaty na bazie głogu posiadają wielowiekową tradycję stosowania, która została także całkiem dobrze poparta wieloma naukowymi.
Spis treści
Głóg jako surowiec zielarski
Mimo że w naszym kraju, niezmiennie od wielu już lat, do głównych przyczyn zgonów należą choroby układu sercowo-naczyniowego, wiele osób zapomina o działaniach profilaktycznych, które w znacznym stopniu mogłyby ograniczyć ten problem. Głóg to jedna z roślin leczniczych, która powinna stanowić element takiej właśnie profilaktyki.
Od zamierzchłych czasów wykorzystuje się go jako środek przeciwdziałający i wspomagający leczenie chorób układu krążenia, choć dopiero w XIX. wieku w pełni zdano sobie z tego sprawę. Od tamtego czasy roślina ta jest na szeroką skalę wykorzystywana do sporządzania preparatów o działaniu nasercowym.
Głogi występują w Europie, Azji i północnej Afryce. W Polsce rosną dziko w lasach i zaroślach, na zrębach, pospolicie występują przy drogach, na brzegach lasów, w parkach, w ogrodach. Głóg dwuszyjkowy często jest wysadzany dla pięknych kwiatów i owoców. Surowcem zielarskim jest kwiat głogu z liśćmi (Crataegi inflorescentia) oraz owoc głogu (Crataegi fructus). Pozyskuje się je ze stanu naturalnego. Wartość leczniczą posiadają zarówno głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna L.) oraz głóg dwuszyjkowy(Crataegus oxyacantha L.), a bardziej precyzyjnie ich kwiatostany i owoce.
Jakie składniki aktywne zawiera głóg?
Co więc cenne skrywa w sobie głóg? Przede wszystkim jest bardzo bogaty w rozmaite związki o działaniu przeciwutleniającym. W kwiatostanach głogu obecne są flawonoidy (hiperozyd, kwercetyna, witeksyna), fenolokwasy, triterpeny oraz oligomeryczne garbniki skondensowane, czyli proantocyjanidyny. Profil chemiczny owoców głogu jest zbliżony, choć naturalnie występują w nich także większe ilości pektyn, witamin (m.in. wit. C i B) oraz soli mineralnych. Główną rolę jeśli chodzi o działanie lecznicze głogu przypisuje się procyjanidynom oraz związkom flawonoidowym.
Jakie są właściwości lecznicze głogu?
Jak głóg wpływa na układ krążenia?
Flawonoidy i prantocyjanidyny obecne w głogu mają znaczący wpływ na poprawę kondycji mięśnia sercowego. Działają poprzez rozszerzanie naczyń wieńcowych oraz zwiększanie przepływu krwi. Dodatkowo wpływają na wzrost siły i szybkości skurczów serca (działanie inotropowe dodatnie). Związki te mają także pozytywny wpływ na przewodnictwo w mięśniu sercowym, zmniejszając jego pobudliwość. W rezultacie serce otrzymuje lepsze natlenienie i ukrwienie, pracuje wydajniej oraz szybciej regeneruje się po intensywnym wysiłku.
Preparaty z głogu są szczególnie zalecane dla osób, które przeszły zawał serca lub znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka jego wystąpienia. Są również skuteczne dla pacjentów z wczesnymi objawami niewydolności serca, zaburzeniami rytmu serca oraz dla osób starszych, u których występuje tzw. „serce starcze”. Dodatkowo, ze względu na swoje właściwości uspokajające, preparaty z głogu mogą być stosowane przez osoby cierpiące na nerwice serca.
Przeprowadzone liczne badania nad głogiem wykazały, że ekstrakty z tej rośliny obniżają poziom trójglicerydów, całkowitego cholesterolu oraz „złego” cholesterolu (LDL), jednocześnie zwiększając poziom „dobrego” cholesterolu (HDL). Dzięki temu mogą zapobiegają rozwojowi miażdżycy.
Głóg a nadciśnienie
Oprócz wpływu na naczynia wieńcowe, aktywne związki zawarte w głogu mają również korzystny efekt na naczynia obwodowe. Poprzez ich rozszerzanie, dochodzi do zmniejszenia oporów naczyniowych i obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. Dodatkowo, właściwości moczopędne głogu przyczyniają się do wzmacniania efektu hipotensyjnego surowca.
W jednym z badań, osoby z łagodnym nadciśnieniem, które przyjmowały ekstrakt z głogu, wykazywały obiecujące zmniejszenie ciśnienia rozkurczowego (diastolicznego) w porównaniu z innymi grupami. W tym badaniu obserwowano również tendencję do zmniejszenia lęku u osób przyjmujących głóg w porównaniu z innymi grupami go nie przyjmującymi.
Głóg a przewlekła zastoinowa niewydolność serca
Wyniki dwóch metaanaliz, w tym przeglądu systematycznego Cochrane z 2008 r., wykazały, że głóg stosowany jako uzupełnienie konwencjonalnego leczenia pacjentów z przewlekłą zastoinową niewydolnością serca (klasy od I do III według New York Heart Association [NYHA]) znacznie poprawiał parametry fizjologiczne chorych. Odnotowano m.in. wzrost maksymalnej wykonanej pracy serca, zmniejszenie iloczynu ciśnienie i tętna oraz poprawę tolerancji wysiłkowej. Dodatkowo współczynnik zużycia tlenu przez serce wykazywał istotny spadek. Objawy takie jak zmęczenie czy skrócenie oddechu ulegały zauważalnej poprawie.
Inne z badań w tym zakresie porównywało skuteczność głogu i inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACE) w leczeniu niewydolności serca klasy II według NYHA. Na koniec badania, obie grupy pacjentów poprawiły swoją zdolność do wykonywania ćwiczeń, bez statystycznie istotnych różnic między grupami. Dowodzi to, że preparaty głógu, w zależności od stanu pacjenta, mogą być wykorzystywane jako wspomaganie dla konwencjonalnej terapii bądź jako podstawowe leczenie (początkowe stadia opisywanych dolegliwości).
Głóg – przeciwwskazania
Preparaty głogu są dobrze tolerowane i powszechnie uznaje się je za bezpieczne (nie wchodzą w interakcje z innymi lekami stosowanym i w schorzeniach sercowo-naczyniowych). W rzadkich przypadkach ich stosowanie może wiązać się z występowaniem dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, jak np. nudności, wymioty, bóle brzucha czy bóle głowy. Ich przyjmowania powinny unikać kobiety ciężarne i karmiące piersią oraz dzieci poniżej 12. roku życia.
Standaryzacja preparatów głogu
W nowoczesnej, racjonalnej fitoterapii bardzo często podkreśla się jak ważna jest standaryzacja preparatów roślinnych. Stanowi ona gwarancję wysokiej jakości i powtarzalności działania danego środka. Nie inaczej jest w przypadku dostępnych na rynku farmaceutycznym środków na bazie głogu. Niektóre z nich posiadają status leku, zdecydowana większość to jednak suplementy diety. Warto więc zwracać uwagę na jakość.
Zgodnie z wytycznymi Farmakopei Polskiej XII zawartość sumy flawonoidów w kwiatostanach głogu (Crataegi folium cum florae) powinna być nie mniejsza niż 1,5%. Z kolei minimalna zawartość procyjanidyn w owocach głogu (Crataegi fructus) powinna wynośić 0,06%.
W lecznictwie stosowane najczęściej stosowane są wyciągi wodno-alkoholowe (DER 4-7:1) standaryzowane na zawartość procyjanidyn bądź flawonoidów. Dawka dobowa: 160-900 mg wyciągu. Tradycyjnie wykorzystuje się także nalewki oraz sok.
Jak można stosować kwiaty i owoce głogu w domu?
Na koniec warto dodać, że zarówno kwiaty, jak i owoce głogu stanowią częsty składnik złożonych receptur ziołowych, rekomendowanych w różnych dolegliwościach. Poniżej kilka przykładowych przepisów na domowe mieszanki ziołowe zawierające w składzie ten właśnie surowiec.
Mieszanka zalecana przy nerwicy serca
Składniki:
- 50g kwiatostanów głogu
- 30 g ziela serdecznika
- 30 g szyszek chmielu
- 20 g kwiatów lawendy
- 20 g ziela mięty pieprzowej
- 10 g koszyczków rumianku
Zioła mieszamy, 1 łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzątku i odstawiamy pod przykryciem 10-15 minut, następnie cedzimy. Pijemy ciepłe 3-4 razy dziennie po pół szklanki, a wieczorem przed snem – szklankę.
Nalewka przeciwmiażdżycowa
Składniki:
- 100 g świeżych rozdrobnionych owoców głogu
- 500 ml wódki
- 3 łyżki miodu
Alkohol podgrzewamy (nie gotujemy!), zalewamy owoce i odstawiamy na okres dwóch tygodni. Po tym czasie nalewkę przecedzamy, najlepiej przez gazę i dodajemy miód. Zażywamy 1-2 razy dziennie po łyżce przez minimum 3 miesiące.
Syrop głogowy zalecany przy nadciśnieniu
Składniki:
- 4 łyżki suszonych owoców głogu
- 2 łyżki suszonych kwiatostanów głogu
- 2 łyżki kminku
- 1 łyżka suszonych liści melisy
- 1 łyżeczka mielonego kardamonu
- pokruszona laska wanilii
- 6 łyżek miodu
Zioła wsypujemy do garnka, zalewamy 5 szklankami wody. Całość doprowadzamy do wrzenia, po czym gotujemy na małym ogniu przez ok. 20 min. Przecedzamy i studzimy, a następnie dodajemy miód. Pijemy 2-3 razy dziennie rozpuszczając 2 łyżki syropu w szklance ciepłej wody.
Bibliografia:
- Walker AF, Marakis G, Morris AP, Robinson PA. Promising hypotensive effect of hawthorn extract: a randomized double-blind pilot study of mild, essential hypertension. Phytother Res. 2002 Feb;16(1):48-54. doi: 10.1002/ptr.947. PMID: 11807965.
- Guo R, Pittler MH, Ernst E. Hawthorn extract for treating chronic heart failure. Cochrane Database of Systematic Reviews 2008, Issue 1. Art. No.: CD005312. DOI: 10.1002/14651858.CD005312.pub2
- http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2014/11/pf_2011_122-126.pdf
