Zioła na prostatę – działanie i zastosowanie

Łagodny przerost gruczoły krokowego (ang. benign prostatic hyperplasia, BPH) to najczęstsze schorzenie urologiczne występujące u mężczyzn powyżej 45-50 roku życia. Dane epidemiologiczne wskazują, że zmiany histologiczne charakterystyczne dla schorzenia występują u 20-50% mężczyzn w tym przedziale wiekowym. Powyżej 70 roku życia problem ten dotyczy aż 90% pacjentów. Dlatego też tak ważna jest profilaktyka i regularne badania poziomu PSA. Tym bardziej, że nieleczony przerost stercza może prowadzić do raka. W poniższym artykule odpowiemy sobie na pytanie czy zioła „na prostatę” mogą być pomocne.

Przerost prostaty – przyczyny

Za głównego „winowajcę” rozrostu prostaty uznaje się 5a-reduktazę – enzym katalizujący przemianę testosteronu do dużo bardziej aktywnego hormonu androgenowego czyli dihydrotestosteronu (DHT). Dihydrotestosteron poprzez wiązanie do receptorów androgenowych  aktywuje je, co w prowadzi do zwiększonej produkcji określonych białek, a w konsekwencji wzrostu i proliferacji komórek stercza. Ponadto wymienia się także wpływ czynników środowiskowych jak np. zanieczyszczenia powietrza (zdecydowanie częściej chorują mieszkańcy dużych miast), otyłość, niezdrowy tryb życia. 

Przerost prostaty – objawy

Do najczęstszych objawów BPH należą:

• wzrost częstości oddawania moczu;
• uczucie parcia na pęcherz;
• spadek siły strumienia moczu;
• opóźniona mikcja;
• problemy z całkowitym opróżnieniem pęcherza;
• konieczność częstego odwiedzania toalety w nocy.

Nie trudno się domyślić, że dolegliwości te znacznie obniżają komfort życia chorego.

Naturalne leki na prostatę

Surowce roślinne stosowane na prostatę (I i II stadium) mają dobrze ugruntowaną pozycję. Wykorzystanie znajdują tu przede wszystkim rośliny bogate w fitosterole, czyli związki, które budową przypominają ludzkie sterydy. Ich główny szkielet stanowi zatem cząsteczka cholesterolu. Fitosterole odnaleźć można głównie w nasionach roślin oleistych. Bogate ich źródło stanowi olej sojowy i olej z kiełków pszenicy. Najpowszechniej występujące w świecie roślinnym substancje z tej grupy to stigmasterol, kampesterol, i β-sitosterol. Ten ostatni stanowi główny składnik aktywny roślin leczniczych stosowanych w przeroście gruczołu krokowego.

A jak działają sterole roślinne? Przede wszystkim powodują zmniejszenie aktywności 5a-reduktazy. Enzym ten uczestniczy w konwersji testosteronu do bardziej reaktywnego dihydrotestosteronu (DHT). Ponadto hamują aromatazę odpowiadającą za przekształcanie testosteronu w 17b-estradiol i estron. Utrudniają także wiązanie DHT do receptorów androgenowych oraz wykazują działanie przeciwzapalne poprzez hamowanie syntezy prozapalnych leukotrienów i prostaglandyn. Wynikiem takiego działania jest złagodzenie objawów spowodowanych rozrostem prostaty, jak: opóźniona mikcja, oddawanie moczu kroplami, spadek siły strumienia moczu, częstomocz nocny, ból, pieczenie, niecałkowite opróżnianie pęcherza czy naglące parcie na mocz. Blokowanie przez sterole roślinne enzymów błonowych prostaty testosteronu jest wskazaniem do stosowania ich w łagodnym rozroście stercza. Pełnią także ważną funkcję, jeśli chodzi oo profilaktykę.

Zioła na prostatę

Surowce roślinne bogate w fitosterole to: owoc palmy sabalowej (Serenoe repentisfructus) , kora śliwy afrykańskiej (Cortex Pygei africani) , korzeń pokrzywy zwyczajnej (Urticae radix), olej z pestek dyni.

Owoc palmy sabalowej

Palma sabalowa występuje w wielu aptecznych preparatach stosowanych w leczeniu łagodnego przerostu prostaty. Jako surowiec medyczny wykorzystuje się dojrzałe, wysuszone owoce. Składniki frakcji lipofilnej surowca (estry kwasu olejowego, laurowego, mirystynowego, kwasy tłuszczowe i fitosterol) blokują aktywność 5a-reduktazy, a także utrudniają wiązanie testosteronu i dihydrotesoteronu do receptorów androgenowych w prostacie. Ponadto poprzez hamowanie enzymów cyklooksygenazy (COX) i 5-lipooksygenazy (5-LOX) zmniejszeniu ulega synteza prozapalnych metabolitów kwasu arachidonowego. Obserwuje się także działanie spazmolityczne. W efekcie zmniejsza się obrzęk, wysięk i przekrwienie. W badaniach z wykorzystaniem modelu zwierzęcego wykazano blokowanie aktywności androgenów.

Udowodniono, że ordynowanie wyciągu z palmy sabalowej łącznie z hormonami (testosteron i estradiol) wpływa u wykastrowanych szczurów na zahamowanie przyrostu masy prostaty. Dokładny mechanizm działania surowca pozostaje jednak nadal niewyjaśniony.

Badania kliniczne wykazywały rezultaty po 6-8 tygodniach podawania preparatów z owoców palmy sabalowej. Największą skuteczność odnotowywano przy co najmniej 6-cio miesięcznej kuracji. Zalecana dawka dobowa to 1-2 g suszonych owoców lub odpowiednio 320 mg lipofilnego wyciągu.

Korzeń pokrzywy zwyczajnej

W leczeniu łagodnych dolegliwości prostaty wykorzystuje się także korzeń pokrzywy zwyczajnej. Obecne w nim składniki oddziałują z białkami odpowiedzialnymi za wiązanie testosteronu: 5a-reduktazę i aromatazę. Ekstrakty z korzenia pokrzywy równie często, jak wyciągi z owoców palmy sabalowej znajdują się w składzie środków łagodzących objawy początkowych stadiów rozrostu stercza, związanych głównie z zaburzeniami w oddawaniu moczu. Jednak w przeciwieństwie do palmy sabalowej za antyandrogenowe działanie odpowiadają tu nie tylko fitosterole. Ważną rolę pełnią także składniki frakcji hydrofilowej, a konkretnie lektyny oraz polisacharydy. Jedne i drugie hamują bowiem aktywność aromatazy. Niestety działanie preparatów zawierających w swoim składzie wyciągi z korzenia pokrzywy jest zauważalne tylko podczas ich stosowania.

Z przeprowadzonych do tej pory badań wynika, że poprawa dotyczy przede wszystkim takich objawów jak wielkość prostaty, czas oddawania moczu i jego przepływ, a także objętość zalegającego moczu.

W doświadczeniu na modelu zwierzęcym odnotowano, że podawanie 20% ekstraktu alkoholowego z korzenia pokrzywy u myszy z BPH hamowało wzrost gruczołu krokowego o 51,4% względem próby kontrolnej.

Olej z pestek dyni

Olej z pestek dyni zawiera przede wszystkim kwasy tłuszczowe, głównie kwas linolenowy (nawet do 60%), a ponadto fitosterole. Związki czynne zmniejszają aktywność 5a-reduktazy, ale w mniejszym stopniu niż owoc palmy sabalowej czy też kora śliwy afrykańskiej. Słabiej także hamują wiązanie testosteronu i DHT do receptorów androgenowych. Standaryzowane frakcje lipidowo-sterolowe lub olej zwiększają przede wszystkim ilość wydalanego moczu i działają przeciwzapalnie. Stosuje się je więc w podrażnieniu pęcherza i zaburzeniach mikcji w przebiegu I i II stadium BPH. Olej z nasion dyni to także cenny środek o działaniu antyoksydacyjnym z uwagi na zawartość selenu, tokoferoli i karotenoidów. Celem uzyskania zauważalnych efektów zaleca się stosowanie min. 10 g nasion dziennie od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Kora śliwy afrykańskiej

To kolejny surowiec, który odnalazł zastosowanie w leczeniu łagodnego BPH. Choć pochodzi z tropikalnych rejonów Afryki stanowi składnik dostępnych na naszym rynku preparatów. Ich stosowanie zmniejsza objętość zalegającego moczu i ułatwia jego regularne oddawanie.

Wykazano, że wyciągi z kory śliwy afrykańskiej przede wszystkim hamują epidermalny czynnik wzrostu (EGF), pobudzający proliferację fibroblastów prostaty.

Wpływają regenerująco i przeciwobrzękowo, a także rozkurczająco na mięśnie gładkie w obrębie dróg moczowych. Natomiast w znacznie mniejszym stopniu niż wspomniane wcześniej surowce hamują aktywność 5-a-reduktazy i aromatazy. Zgodnie z zaleceniami WHO przyjmować należy od 75 do 200 mg wyciągów lipidowo-sterolowch z kory śliwy afrykańskiej w dawkach podzielonych.

Wierzbownica drobnokwiatowa

Na sam koniec zestawienia ziół na prostatę ziele wierzbownicy drobnokwiatowej (często nazywanej błędnie wierzbownicą drobnolistną). Bez wątpienia cieszy się w ostatnich kilku latach największym zainteresowaniem. Jej lecznicze właściwości znane były już dużo wcześniej, ale postęp badań nad nimi to przede wszystkim ostatnie 10 lat. Doświadczenia laboratoryjne wykazały, że za działanie hamujące aktywność enzymów 5-a-reduktazy i aromatazy, odgrywających kluczową rolę w etiologii BPH, odpowiadają nie tylko fitosterole, ale i garbniki – głównie oenoteina A i oenoteina B.

Wartość terapeutyczną wierzbownicy w leczeniu BPH potwierdziły m.in. badania z wykorzystaniem wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Prowadzono je na homogenatach posiadających zmienione chorobowo komórki (z rozpoznanym przerostem prostaty). Środki zawierające standaryzowane ekstrakty z ziela wierzbownicy drobnokwiatowej stosowane są jednak nie tylko w stanach zapalnych prostaty i jej przeroście, ale i w kamicy moczowej czy zapaleniach dolnych dróg moczowych. Warto wspomnieć, że właściwości lecznicze wykazują również inne gatunki wierzbownic, m.in. górska, błotna czy rózgowata.

Podsumowując…

Surowce roślinne stosowane w przeroście gruczołu krokowego sprawdzą się przede wszystkim jako środki o działaniu profilaktycznym, a także w początkowych stadiach (I i II) leczenia choroby. Niewątpliwie warto o nich pamiętać, zgodnie z zasadą, że lepiej zapobiegać niż leczyć! 😉

Bibliografia:

1. Kujawski R. i wsp. Rośliny lecznicze z rodzaju Epilobium – działanie biologiczne i farmakologiczne. Herba Polonica Vol. 56 No. 1 2010:66-82.
2. Pieszak M., Mikołajczak P. Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.). Postępy fitoterapii 2010; 11(4):199-204.
3. Wolski JK. Palma sabalowa – czy warto zastosować w andrologii? Postępy andrologii Online 2016; 3(1):33
4. Nawrot J.Surowce roślinne stosowane w łagodnym przeroście gruczołu krokowego. Herba Polonica Vol. 55 No 4 2009:214-223.
5. Baj T. Fitoterapia łagodnego przerostu gruczołu krokowego (BPH). Aptekarz Polski, grudzień 2012, nr 76/54 online
6. Matławska I. Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowkiego w Poznaniu, 2008.