dr farm. Paulina Znajdek-AwiżeńChoć leki ziołowe powszechnie uchodzą za bezpieczne warto pamiętać, że bardzo często wykazują silne działanie farmakologiczne. Ma to szczególnie istotne znaczenie w przypadku dzieci, osób w podeszłym wieku i kobiet w ciąży. Panie oczekujące potomstwa zwykle starają się dbać o zdrowe nawyki żywieniowe. Najczęściej rezygnują z używek. W razie sezonowych dolegliwości np. w trakcie przeziębienia mają niestety ograniczone możliwości leczenia, stąd uciekają się zwykle do „babcinych” metod. Jedną z nich są właśnie zioła.
Spis treści
Zioła w ciąży a świadomość przyszłych mam
Zioła w ciąży to temat, który bardzo często pojawia się na różnych portalach internetowych. Od razu jednak przestrzegam – bardzo często są to informacje nieprawdziwe, mogące przynieść więcej szkody aniżeli korzyści! Oczywiście zioła w stanie błogosławionym mogą być stosowane, ale nie wszystkie i raczej w sposób ograniczony.
W 2013 roku przeprowadzono międzynarodowe badanie, w którym wskazano zioła najczęściej stosowane przez kobiety ciężarne. Były to imbir, żurawina wielkoowocowa, rumianek pospolity, malina właściwa i kozłek lekarski. Wśród najczęściej wymienianych powodów stosowania ziół w ciąży badane wymieniały: przeziębienie, poranne nudności i wymioty, zaparcia, zgagę, obrzęki i stany zapalne dróg moczowych. Niestety większość uczestniczek biorących udział w doświadczeniu nie miała świadomości, że zioła w ciąży, poza działaniem leczniczym, mogą wpływać negatywnie na płód i funkcje macicy (np. tasznik pospolity, pluskwica groniasta, senes).
Surowce roślinne wg monografii ESCOP (ang. European Scientific Cooperative on Phytotherapy) zaliczane do odpowiednich kategorii bezpieczeństwa stosowania w czasie ciąży
| Kategoria A |
| Można stosować w czasie ciąży. |
| · cebula czosnku, · owoc anyżu, · owoc borówki czernicy, · koszyczek rumianku, · nasienie babki jajowatej, · nasienie babki płesznik, · kwiat arniki (zewnętrznie), · kwiat nagietka (zewnętrznie) |
| Kategoria B |
| Brak danych. Należy skonsultować z lekarzem. |
| · liść brzozy, · korzeń prawoślazu, · kwiatostan głogu, · ziele tysiącznika, · owoc kminku, · kłącze kurkumy, · ziele glistnika, · liść karczocha, · ziele wiązówki błotnej, · korzeń goryczki, · korzeń żeń-szenia, · liść oczaru, · korzeń hakorośli, · ziele dziurawca, · porost islandzki, · ziele nostrzyka, · liść ortosyfonu, · ziele męczennicy, · korzeń pierwiosnka, · liść babki lancetowatej, · liść porzeczki czarnej, · liść rozmarynu, · kora wierzby, · liść/korzeń mniszka, · ziele tymianku, · liść/ziele pokrzywy, · korzeń kozłka, · ziele nawłoci |
| Kategoria C |
| Dane ograniczone. Należy skonsultować z lekarzem. |
| · kora cynamonowca, · korzeń/ziele jeżówki, · korzeń eleuterokoka, · nasiona kasztanowca, · kłącze ruszczyka, |
| Kategoria D |
| Nie można stosować w czasie ciąży. |
| · ziele piołunu, aloes, · liść boldo, · nasiona (olejek) kopru włoskiego, · kłącze pluskwicy, · nasienie kozieradki, · kora kruszyny, · liść miłorzębu, · korzeń/kłącze lukrecji, · kora kruszyny, · korzeń rzewienia, · liść szałwii, · liść senesu, · liść mącznicy |
Imbir w ciąży
Imbir to niewątpliwie najpopularniejsze zioło stosowane w ciąży. Niekiedy można natknąć się na sprzeczne informacje na temat jego stosowania w stanie błogosławionym. Powszechnie jednak uznawany jest za bezpieczny lek roślinny, a działania niepożądane występujące po jego stosowaniu (zgaga, biegunka) są niezwykle rzadkie. Kłącze imbiru leczy poranne mdłości, działa przeciwwymiotnie. W przeciwieństwie do większości leków syntetycznych o takim działaniu, nie wywołuje efektu uspokajającego. Przy okazji reguluje pracę przewodu pokarmowego, a także rozgrzewa organizm. Wystarczy łyżeczkę startego imbiru zalać szklanką wrzątku lub dodać do herbaty. Na rynku aptecznym dostępne są już nawet suplementy diety zawierające w składzie wyciągi z kłącza imbiru, bardzo często w połączeniu z witaminą B6. Niektóre z nich posiadają Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego.
Witamina B6, jak wynika z analizy Cochrane Database, często wprowadzana jest do leczenia mdłości i wymiotów w ciąży jako lek pierwszego rzutu, mający za zadanie zmniejszenie dolegliwości. Stosowana jest zazwyczaj doustnie w dawce 3×25 mg.
Rumianek w ciąży
Napary z rumianku pospolitego działają kojąco, przeciwzapalnie i mogą być stosowane przez ciężarne jako środek doraźny, np. w niestrawności czy wzdęciach. Jest to jeden z tych surowców roślinnych, który uchodzi za bezpieczny, a delikatne działanie kojące jest dodatkową cenną właściwością, którą docenia niejedna przyszła mama. Obok melisy, to właśnie rumianek był ziołem najczęściej mi towarzyszącym w trakcie ciąży.
Koper włoski w ciąży
Choć od dawna zalecało się picie herbaty z kopru włoskiego w ciąży i podczas laktacji, to w ostatnim czasie temat ten budzi sporo kontrowersji. Jak wiadomo surowiec działa przede wszystkim mlekopędnie, wiatropędnie i łagodzi wzdęcia. Jednak zawiera też anetol – związek o udowodnionym działaniu neurotoksycznym i estrogennym. Stąd coraz częściej zwraca się uwagę na fakt, że stosowanie go podczas ciąży nie jest do końca dobrym pomysłem. Warto wspomnieć iż wykazano, że anetol w większych dawkach może wywoływać działanie poronne i toksyczne względem komórek płodu. Z tych samych względów powinno się go raczej unikać w okresie laktacji. Związki zawarte w naparach z kopru włoskiego przenikają do mleka matki. W zbyt dużych dawkach mogą powodować alergie, a nawet zatrucia u niemowląt. Jeśli decydujemy się na napar z owoców kopru celem pobudzenia laktacji, to raczej z umiarem i w razie zdecydowanej konieczności. Tutaj więcej na temat koper włoski w ciąży.
Co na zaparcia w ciąży?
Problem zaparć w ciąży pojawia się stosunkowo często. Zwykle zaleca się śluzowe surowce roślinne jak np. nasiona lnu, babki jajowatej i babki płesznik. Te pierwsze jednak wywierać mogą działanie estrogenne, dlatego zdecydowanie bardziej warto skłaniać się ku dwóm kolejnym wymienionym ziołom. Bezwzględnie należy unikać przeczyszczających środków ziołowych o bezpośrednim działaniu drażniącym na jelito grube, które w swoim składzie zawierają antrazwiązki. Mowa przede wszystkim o aloesie, senesie, korze kruszyny i korzeniu rzewienia. Antrazwiązki, zażywane w większych ilościach mogą powodować zaburzenia gospodarki elektrolitowej, prowadzić do przekrwienia narządów miednicy mniejszej. Dlatego też nie są polecane nawet podczas miesiączki!
Zioła w ciąży wspierające odporność
Kobieta w ciąży, której zdarzy się złapać przysłowiowe „przeziębienie”, idąc do apteki tak naprawdę nie ma zbyt wielkiego wyboru. Oczywiście w poważniejszych dolegliwościach np. o podłożu bakteryjnym lekarz ordynuje odpowiedni antybiotyk, który może być stosowany bez szkody dla dziecka.
A co jeśli mamy do czynienia z typowo jesienno-zimową wirusówką? Tutaj najbezpieczniejsze okażą się oczywiście stare babcine, domowe sposoby. Po pierwsze maliny! Owoce maliny znajdują zastosowanie w leczeniu przeziębienia, zwłaszcza z towarzyszącą gorączką. Napar z dodatkiem malin działa napotnie, co w konsekwencji obniża temperaturę działa. To także środek o działaniu witaminizującym, podobnie jak owoce czarnej porzeczki. One również mogą być bezpiecznie stosowane podczas ciąży, stanowiąc niezwykle cenne źródło naturalnej witaminy C.
Kolejnym przydatnym surowcem będzie oczywiście czosnek, z ilością którego nie należy jednak w ciąży przesadzać, gdyż może wywoływać podrażnienia żołądka. Dla pań, które za czosnkiem nie przepadają alternatywę mogą stanowić dostępne w aptekach gotowe preparaty dedykowane ciężarnym i karmiącym piersią. W ich składzie odnajdziemy m.in., standaryzowane wyciągi z czosnku, a także czarnych porzeczek.
Zdrowy układ moczowy w ciąży
O zdrowy układ moczowy w trakcie ciąży należy dbać w sposób szczególny. Nieleczone infekcje mogą prowadzić do różnych konsekwencji jak np. niższa masa urodzeniowa lub poród przedwczesny. Niestety dolegliwości ze strony „pęcherza” to także częsta bolączka przyszłych mam. Z pomocą mogą przyjść owoce i sok z żurawiny wielkoowocowej. Zawarte w nim związki aktywne-proantocyjanidyny zapobiegają adhezji bakterii do komórek nabłonka znajdującego się w przewodach moczowych.
Badania wykazały, że podczas spożywania przez kobiety ciężarne 240 ml soku żurawinowego na dzień, częstość występowania zakażeń dróg moczowych ulegała zmniejszeniu.
Poza sokiem mogą być to oczywiście gotowe preparaty zawierające ekstrakt z żurawiny w formie tabletek lub kapsułek. Są one równie dobrze tolerowane jak sok, a przy zachowaniu odpowiedniego dawkowania w pełni bezpieczne. Ostrożność powinny zachować jedynie ciężarne z predyspozycją do kamicy nerkowej (duże ilości kwasu szczawiowego zwiększają ryzyko występowania kamieni nerkowych).
Melisa w ciąży
Pytanie o stosowanie naparów z liści melisy w trakcie ciąży pada niezwykle często. Odpowiedź niestety nie jest jednoznaczna, ponieważ to kolejny surowiec w przypadku którego brak wystarczającej ilości badań. Dlatego też, niejako z automatu, raczej się melisy ciężarnym nie poleca, ale… No właśnie, ale co w przypadku gdy jednak przyszła mama z różnych powodów potrzebuje delikatnego działania uspokajającego albo ma problemy ze snem? W literaturze liść melisy nie jest klasyfikowany jako surowiec o działaniu poronnym, czy teratogennym, a przeprowadzone badania genotoksyczne wykazywały wyniki negatywne (to dobrze!). Uznać zatem można, że zażyta od czasu do czasu „herbatka” melisowa nie stanowi w okresie ciąży jakiegoś strasznego „wykroczenia”. Warto jednak pamiętać, że to surowiec olejkowy, a olejki w większych dawkach mogą wykazywać działanie drażniące, także na macicę.
Herbata w liści malin
Niektóre z surowców roślinnych, jak np. liście maliny przeciwwskazane są w jednym okresie ciąży, a zalecane w innym. Liści maliny nie powinno stosować się w pierwszym trymestrze ciąży, natomiast medycyna ludowa zaleca ją w okresie okołoporodowym. Z uwagi na działanie stymulujące mięśnie gładkie ciężarnej macicy liście maliny raczej nie są polecane kobietom będącym w ciąży. Zdania na ten temat są jednak bardzo podzielone (np. w USA picie naparów z liści maliny zalecane jest nawet przez cały okres trwania ciąży) i brak wystarczającej liczby badań.
Jakich ziół unikać w ciąży?
Choć przyprawy stanowią odrębną kategorię ziół i mają za zadanie przede wszystkim poprawiać smak, zapach i kolor potraw, to wiadomo, że działają również leczniczo. Ciężarne kobiety nie powinny nadużywać ostrych przypraw. Szczególną ostrożność należy zachować m.in. w przypadku gałki muszkatołowej, która zażywana w dużych ilościach działa poronnie.
Bibliografia:
- Łuczak A, Nowak M, Szałek E. Bezpieczeństwo leków roślinnych w ciąży. Farmacja Współczesna 2017; 10: 140-146.
- Bazylko A. Substancje roślinne, wskazania i przeciwwskazania do stosowania w czasie ciąży i przygotowania do porodu. Terapia i Leki 2010; 66(7): 478-483.
- Wegrzyniak LJ, Repke JT. Treatment of hyperemesis gravidarum. Rev Reprod Update. 2012, 5, 78, 84.
