Koper włoski - czy jest bezpieczny dla kobiet w ciąży?

Często spotykam się z zapytaniem, czy można pić koper włoski w ciąży. Wiele przyszłych mam ma co do tego wątpliwości i bardzo dobrze! Przekonanie, że stosowanie ziół jest całkowicie bezpieczne to bardzo błędny pogląd. Nieumiejętne podejście do tematu może niestety, tak samo, jak w przypadku leków, nieść wiele szkody. Tym bardziej w ciąży, gdy wszystko, co zażywamy ma wpływ na rozwijający się organizm dziecka.

Spis treści

Zioła w ciąży

Na początek słów kilka o ziołach w ciąży – temacie ciągle żywym i niestety „niedogadanym”. Wynika to z bardzo podstawowego problemu, jakim zwykle jest brak odpowiednich badań klinicznych. Właściwie tylko i wyłącznie na ich podstawie można stuprocentowo określić czy dany surowiec leczniczy jest bezpieczny. Tu pojawia się kolejny kłopot, a mianowicie prowadzenie badań z udziałem ciężarnych. Jeśli istnieje cień wątpliwości, że mogą nieść one ryzyko dla matki lub dziecka, to oczywiście się ich nie podejmuje. Dlatego też takich analiz jest niewiele, a samo picie ziół w ciąży budzi wiele kontrowersji i ciągle rodzi mnóstwo sprzecznych opinii. Zalecenia w tej kwestii opierają się głównie na tradycji stosowania, badaniach z udziałem zwierząt, niewielkiej ilości badań klinicznych oraz…zdrowym rozsądku.

Koper włoski – właściwości zdrowotne

Koper włoski (Foeniculum vulgare Mill.) to surowiec olejkowy, więc bardzo aromatyczny. Możemy to odczuć np. w kuchni (w naszej szerokości geograficznej jest on stałym bywalcem na talerzu). Poza walorami smakowymi owoce kopru włoskiego działają leczniczo i to na wiele sposobów:

pobudzają perystaltykę jelit;
obniżają napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego (działanie spazmolityczne);
ułatwiają odejście gazów (działanie wiatropędne);
antyseptycznie, rozkurczająco i sekretolitycznie w obrębie górnych dróg oddechowych;
pobudzają laktację.

koper włoski w ciąży — Koper włoski w ciąży

Główne zastosowania owoców kopru włoskiego to zatem: dolegliwości trawienne z towarzyszącym bólem i uczuciem pełności, wzdęcia, nieżyty górnych dróg oddechowych, a także jako środek mlekopędny (lecznictwo tradycyjne). Nas interesuje dziś przede wszystkim czy koper w ciąży jest wskazany?

EMA (Europejska agencja ds. Leków) zaleca stosowanie owocu kopru włoskiego odmiany słodkiej (Foeniculum vulgare Miller subsp. vulgare var. dulce) w objawowym leczeniu spastycznych dolegliwości żołądkowo-jelitowych, złagodzeniu skurczy menstruacyjnych i w kaszlu związanym z przeziębieniem, a stosowanie to określa jako tradycyjne.

Koper włoski w ciąży – tak czy nie?

Przechodząc zatem do meritum, odpowiedź brzmi: z rozsądkiem i umiarem, gdy istnieje wyraźna potrzeba! Stosowany w odpowiednich wskazaniach i rekomendowanych dawkach surowiec jest bezpieczny, ale…!! No właśnie – zwraca się jednak uwagę na kilka istotnych aspektów związanych z tą rośliną podczas stosowania w ciąży. Po pierwsze, jak podaje Europejska Agencja ds. Leków, w zasadzie brak badań klinicznych na temat zażywania przetworów z kopru włoskiego przez ciężarne. Wiadomo jednak na pewno, że związki aktywne w nim zawarte przenikają do mleka matki.

Z drugiej jednak strony monografia ESCOP (Europejskie Naukowe Stowarzyszenie Fitoterapii) klasyfikuje napary w owoców kopru jako bezpieczne zioła w ciąży o ile podawane w rekomendowanych dawkach – kategoria A, ale sam olejek koprowy znajduje się w kategorii D – przeciwwskazany do stosowania w ciąży. Dysonans pojawia się także, gdy przyjrzymy się publikacjom naukowym ostatnich kilku lat. Według nich herbatka z kopru włoskiego w ciąży wydaje się nie być stuprocentowo bezpieczna, jeśli zażywana w zbyt dużych ilościach.

Koper w ciąży a badania naukowe

Najczęściej przytaczany argument to możliwe toksyczne i teratogenne działanie jednego z głównych związków olejku koprowego, a mianowicie anetolu. W badaniach na modelu zwierzęcym wykazano, że związek ten podawany w początkowym etapie ciąży może wywierać zależne od dawki działanie hamujące implantację zarodka. Natomiast doświadczenie przeprowadzone na ciężarnych myszach, którym w 6-15 dniu ciąży podawano wodne ekstrakty z kopru włoskiego (12,5 i 25 mg) dowiodło ich embriotoksycznego działania.

koper włoski w ciąży - czy można stosować — Koper włoski w ciąży – czy można stosować

Nie oznacza to oczywiście, że wyniki badań na zwierzętach można tak po prostu przełożyć na ciężarne kobiety. W kohortowym badaniu z udziałem 630 ciężarnych zebrano dane od przyszłych matek, które deklarowały regularne spożywanie kopru włoskiego w ciąży. Zaobserwowano, że praktyka ta mogła prowadzić do skracania okresu trwania ciąży o średnio tydzień w porównaniu z ciężarnymi zażywającymi placebo. Autorzy zaznaczyli też możliwe działanie toksyczne na komórki płodu, ale w zasadzie nie przedstawili dowodów na teratogenne działanie surowca.

Niemniej herbata z kopru włoskiego w ciąży jest przez większość źródeł naukowych odradzana podczas pierwszego trymestru, kiedy to zachodzą intensywne podziały komórkowe. W przypadku dostępnych na rynku farmaceutycznych „herbatek” znajdziemy także adnotację, że z uwagi na brak wystarczającej liczby badań, nie zaleca się picia kopru włoskiego w ciąży i okresie laktacji. Biorąc pod uwagę powyższe, olejku koprowego w ciąży nie należy stosować w ogóle. Jeśli zaś chodzi o napary z owoców kopru włoskiego, to raczej okazjonalne, w razie wyraźnej potrzeby, w drugim i trzecim trymestrze ciąży.

Jakich ziół unikać w ciąży?

Choć wiele roślin leczniczych to zioła zakazane w ciąży, omawiając koper włoski, warto zwrócić szczególną uwagę na stosowanie w tym czasie surowców olejkowych i czystych olejków eterycznych. Tych drugich w wielu przypadkach należy zdecydowanie unikać. Zwłaszcza jeśli zawierają duże ilości (powyżej 40%) następujących składników: anetol, apiol, kamfora, salicylan metylu, tujon czy β-eudesmol. Wykluczyć w stanie błogosławionym należy zatem właśnie olejek koprowy czy anyżowy. Wiele ciężarnych kobiet zastanawiając się jakich ziół unikać w ciąży całkowicie rezygnuje także z ziołowych przypraw kuchennych jako dodatku do potraw. Jest to zwykle jednak nieuzasadnione.

Wykazano, że wśród grupy 2673, aż 476 kobiet stosowało leki ziołowe przeciwwskazane w ciąży. W jednym z badań stwierdzono, że 78,3% kobiet stosujących leki ziołowe miało niewielką wiedzę na temat ich stosowania, a mimo to 31,3% postanowiła zastosować je w czasie ciąży [Bezpieczeństwo leków roślinnych w ciąży Safety of herbal medicines during pregnancy, Farmacja Współczesna 2017; 10: 140-146]